Γιατί εξαντλούμαστε όταν είμαστε πάντα καλοί

Από τους γιατρούς στα ιατρεία μέχρι τους εργαζομένους εξυπηρέτησης και τους φροντιστές στο σπίτι, όλο και περισσότερες έρευνες περιγράφουν μια κατάσταση η οποία έχει αρχίσει να παίρνει πολλές μορφές και πολλά διαφορετικά ονόματα, όπως compassion fatigue, emotional labour, ή απλά «κόπωση της ευγένειας».

Το αποτέλεσμα -σε κάθε περίπτωση- είναι κοινό: κόπωση, αποσύνδεση και μειωμένη ικανότητα σύνδεσης με τον άλλον.

Τι είναι (και τι δεν είναι) η «κόπωση της ευγένειας»

Ο όρος που περισσότερο χρησιμοποιείται στην επιστημονική βιβλιογραφία είναι compassion fatigue, δηλαδή «το κόστος του να νοιάζεσαι». Ο όρος περιγράφει την ψυχοσωματική εξάντληση που προκύπτει από την επαναλαμβανόμενη έκθεση στον πόνο, τα προβλήματα ή την ανάγκη άλλων.
Δεν είναι απλώς άγχος ή κλασικό burnout· έχει στοιχεία δευτερογενούς τραυματισμού και συναισθηματικού «μουδιάσματος». Η έννοια της συναισθηματικής εργασίας (emotional labour) -το να διαχειρίζεται, δηλαδή, κανείς τα συναισθήματά του, ώστε να εμφανίζεται ψύχραιμος, ευγενικός ή παρηγορητικός- εξηγεί το μηχανισμό: η συνεχής «παραγωγή» ευγένειας έχει σημαντικό συναισθηματικό κόστος..

Πόσο διαδεδομένο είναι, και γιατί πρέπει να μας ανησυχεί

Μετα-αναλύσεις και συστηματικές ανασκοπήσεις δείχνουν υψηλά ποσοστά σε επαγγελματίες φροντίδας: σε πολλές μελέτες οι νοσηλευτές και γιατροί αναφέρουν σημαντικά επίπεδα compassion fatigue. Κάποιες πρόσφατες συνοπτικές μελέτες, μάλιστα, αναφέρουν ποσοστά που φτάνουν και πάνω από 50–70% σε συγκεκριμένες περιπτώσεις.

Η συστηματική έκταση του προβλήματος συνδέεται με το φόρτο εργασίας, την επαναλαμβανόμενη έκθεση στην ανθρώπινη οδύνη, την έλλειψη ψυχολογικής υποστήριξης και τις οργανωτικές πιέσεις.

Ενδεικτικό και ανησυχητικό: έρευνα σε γιατρούς στο Ηνωμένο Βασίλειο βρήκε ότι 71% των γενικών ιατρών (GPs) ανέφεραν ότι έχουν βιώσει compassion fatigue, ενώ πολλοί εξομολογήθηκαν, ότι αυτό επηρέασε την ικανότητά τους να επικοινωνήσουν με τους ασθενείς και να παρέχουν ασφαλή φροντίδα.

«Η κόπωση της συμπόνιας είναι ουσιαστικά ένα κρυφό, δευτερογενές τραύμα, με συμπτώματα που μπορούν να καταστήσουν εξαιρετικά δύσκολη για τους οικογενειακούς γιατρούς τη φροντίδα των ασθενών τους», δήλωσε στον Guardian, ο Dr John Holden, επικεφαλής ιατρικός σύμβουλος του οργανισμού MDDUS (Medical and Dental Defence Union of Scotland).

Η καθηγήτρια Clare Gerada πρόσθεσε ότι η κατάσταση «χαρακτηρίζεται από μειωμένη ικανότητα ενσυναίσθησης και σύνδεσης με τους ασθενείς, συναισθήματα συναισθηματικού μουδιάσματος ή αποστασιοποίησης και μια αίσθηση ότι οι απαιτήσεις της δουλειάς σε κατακλύζουν».

Που «χτυπάει» το πρόβλημα, εκτός από τα νοσοκομεία

Η φθορά δεν αφορά μόνο τους γιατρούς. Η κοινωνιολογική έρευνα για την emotional labour δείχνει πως το «συναισθηματικό έργο» φορτώνει δυσανάλογα γυναίκες, εργαζόμενους σε εξυπηρέτηση πελατών, εκπαιδευτικούς, κοινωνικούς λειτουργούς και φροντιστές.

Όταν η ευγένεια γίνεται επάγγελμα ή αναμένεται σαν κοινωνικός ρόλος, οι άνθρωποι καταλήγουν να ξοδεύουν συνεχώς συναισθηματική ενέργεια — και όταν η «δεξαμενή» είναι άδεια, η αντίδραση είναι αδιαθεσία, θυμός ή «μουδιασμένη» συμπόνια.

Αυτό έχει συνέπειες και στην προσωπική ζωή: προβλήματα ύπνου, απομόνωση, χαμηλή ψυχική ευεξία.

Υπάρχει λύση;

Η βιβλιογραφία που αφορά τις παρεμβάσεις και τις προτεινόμενες λύσεις για το πρόβλημα αυτό, αναφέρει ποικιλία μέτρων: εκπαίδευση στην αυτοφροντίδα, ομάδες υπερανάκλασης (reflective practice), ψυχολογική υποστήριξη στη δουλειά, αλλαγές στην οργάνωση εργασίας και ψηφιακές εφαρμογές υποστήριξης.
Μια πρόσφατη ανασκόπηση RCTs βρήκε μικτή απόδοση, δηλαδή, κάποιες παρεμβάσεις πράγματι βοηθούν, ενώ άλλες όχι.
Τα αποτελέσματα εξαρτώνται πολύ από το πλαίσιο και τη διάρκεια. Συμπερασματικά: υπάρχουν εργαλεία, αλλά δεν αποτελούν μαγική λύση· απαιτείται συνδυασμός ατομικής, ομαδικής και οργανωτικής δράσης.

Θέστε όρια στο συναισθηματικό φορτίο

Οι έρευνες δείχνουν ότι οι σύντομες «ψυχικές ανάσες» μέσα στη βάρδια —έστω και λίγα λεπτά για αναστοχασμό ή ήσυχο διάλογο με τον εαυτό— μειώνουν αισθητά τη συσσώρευση στρες και προλαμβάνουν το burnout. Δεν είναι πολυτέλεια· είναι μέτρο προστασίας.

Ζητήστε ομαδική στήριξη

Η εποπτεία από συναδέλφους ή μικρές ομάδες όπου οι εργαζόμενοι μοιράζονται εμπειρίες χωρίς φόβο κριτικής, έχει αποδειχθεί ότι μειώνει το αίσθημα απομόνωσης και ενισχύει την ανθεκτικότητα της ομάδας.

Εκπαίδευση στην ψυχική ανθεκτικότητα — όχι απλώς “self-care”.

Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι δεν αρκούν τα τυπικά σεμινάρια αυτοφροντίδας. Χρειάζονται πρακτικές δεξιότητες επεξεργασίας συναισθημάτων, επίγνωσης ορίων και ρεαλιστικής διαχείρισης της ενσυναίσθησης.

Αλλαγές στο σύστημα, όχι μόνο στο άτομο

Η ευγένεια δεν μπορεί να συντηρηθεί σε περιβάλλον εξάντλησης. Η μείωση της γραφειοκρατίας, η καλύτερη κατανομή του φόρτου εργασίας και η πρόσβαση σε επαγγελματική ψυχολογική υποστήριξη είναι μέτρα που οι ίδιοι οι γιατροί στη Βρετανία ζητούν επιτακτικά και αποτελούν προϋπόθεση για να αντέξει το ανθρώπινο κεφάλαιο του συστήματος υγείας.

Καταληκτικά, όταν οι άνθρωποι δεν μπορούν πια να συνδεθούν συναισθηματικά, το κοινωνικό κεφάλαιο φθείρεται. Και όταν οι γιατροί —όπως λένε οι ίδιοι— φτάνουν στο σημείο να σκέφτονται ότι δεν μπορούν να προσφέρουν ασφαλή φροντίδα, τότε το ζήτημα παύει να είναι προσωπικό και μετατρέπεται σε σοβαρό κοινωνικό θέμα.

Φωτογραφία: iStock