Γιατί «Ο υπέροχος Γκάτσμπυ» είναι το πιο παρεξηγημένο μυθιστόρημα στον κόσμο – Τι δεν καταλαβαίνουμε

Λίγοι χαρακτήρες στη λογοτεχνία ή στη ζωή ενσάρκωσαν μια περίοδο τόσο επίμονα όσο ο Τζέι Γκάτσμπυ. Ήταν η εποχή της τζαζ, των «flappers», της παρανομίας και της λαμπερής επιφανειακής ευφορίας. 

Σχεδόν έναν αιώνα αφότου γράφτηκε το βιβλίο «Ο υπέροχος Γκάτσμπυ», ο ρομαντικός χαρακτήρας τους Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ, είναι πλέον κάτι άλλο. 

Οι «flappers» ήταν νεαρές γυναίκες της δεκαετίας του ’20 που αμφισβήτησαν τις παραδοσιακές κοινωνικές νόρμες. Ξεχώριζαν για το κοντό καρέ τους, τα φανταχτερά φορέματα, το έντονο μακιγιάζ, το κάπνισμα, το ποτό σε δημόσια θέα, αλλά και τη διάθεση για ανεξαρτησία και διασκέδαση. Αποτελούσαν σύμβολο της απελευθέρωσης και της νέας γυναικείας ταυτότητας.

Γεμίσαμε από Gatsby προϊόντα

Το όνομά του, ακόμα και σήμερα, στολίζει δεκάδες αγαθά: ξενοδοχεία, οδούς, πολυτελή διαμερίσματα, αρώματα, ενώ μπορεί κάποιος να καθίσει σε έναν καναπέ Gatsby ή να φάει ένα πλούσιο «Gatsby sandwich» σε πολλά street food στην Αμερική.

Όσο αταίριαστο κι αν ακούγεται αυτό το τελευταίο στοιχείο, το να ονομάσουμε οτιδήποτε με το όνομα του ανθρώπου που ήταν γνωστός ως James Gatz φαίνεται περισσότερο από προβληματικό. Εξάλλου, ο επιδεικτικός οικοδεσπότης είναι μόνο ένα μέρος της περίπλοκης ταυτότητάς του. Είναι επίσης λαθρέμπορος, μπλεγμένος μέχρι τον λαιμό σε εγκληματικές επιχειρήσεις. Αν ενσαρκώνει τις δυνατότητες του αμερικανικού ονείρου, τότε απεικονίζει επίσης τους περιορισμούς του: εδώ είναι ένας άνθρωπος, ας μην ξεχνάμε, του οποίου το τέλος προορίζεται να είναι τόσο άσκοπο όσο και βίαιο.

Οι παρεξηγήσεις αποτελούν μέρος της ιστορίας του συγκεκριμένου μυθιστορήματος από την αρχή. Γκρινιάζοντας στον φίλο του Έντμουντ Γουίλσον λίγο μετά την έκδοση του μυθιστορήματος τον Απρίλιο του 1925, ο Φιτζέραλντ δήλωσε ότι «από όλες τις κριτικές, ακόμη και τις πιο ενθουσιώδεις, ούτε μία δεν είχε την παραμικρή ιδέα για το τι αφορούσε το βιβλίο». 

Το μυθιστόρημα σημείωσε μόνο μέτριες πωλήσεις, και μέχρι τον θάνατο του συγγραφέα το 1940, ακόμη και η δεύτερη έκδοση είχε ξεμείνει στα ράφια. Οι περισσότεροι κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το βιβλίο ήταν άλλη μια ιστορία εγκλήματος. 

Πότε άλλαξε η τύχη του Γκάτσμπυ 

Η τύχη του Γκάτσμπι άρχισε να αλλάζει όταν επιλέχθηκε ως δώρο από τον αμερικανικό στρατό. Καθώς ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος πλησίαζε προς το τέλος του, σχεδόν 155.000 αντίτυπα διανεμήθηκαν σε ειδική έκδοση, δημιουργώντας εν μία νυκτί ένα νέο αναγνωστικό κοινό. Καθώς ξημέρωνε η δεκαετία του 1950, η άνθηση του αμερικανικού ονείρου επιτάχυνε την επιτυχία του μυθιστορήματος. 

Έκτοτε έχει γίνει τόσο ισχυρή δύναμη στην ποπ κουλτούρα, που ακόμη και όσοι δεν το έχουν διαβάσει ποτέ νιώθουν σαν να το έχουν διαβάσει, με τη βοήθεια, φυσικά, του Χόλιγουντ. Ήταν το 1977, λίγα μόλις χρόνια αφότου ο Ρόμπερτ Ρέντφορντ πρωταγωνίστησε στον πρωταγωνιστικό ρόλο μιας διασκευής σε σενάριο του Φράνσις Φορντ Κόπολα, όταν καταγράφηκε για πρώτη φορά η λέξη «Gatsbyesque».

Μαζί με τη διχαστική κινηματογραφική υπερπαραγωγή του Baz Luhrmann το 2013, το βιβλίο έχει «γεννήσει« graphic novels, μια καθηλωτική θεατρική εμπειρία και μια τηλεοπτική ταινία, που προβλήθηκε το 2000, με τους Paul Rudd, Toby Stephens και Mira Sorvino. Και από τότε που τα πνευματικά δικαιώματα του μυθιστορήματος έληξαν το 2021, επιτρέποντας σε οποιονδήποτε να το διασκευάσει χωρίς άδεια, η βιομηχανία του Γκάτσμπυ έχει «εκραγεί»: Από το Μπρόντγουεϊ μέχρι ό,τι μπορεί να φανταστεί κανείς… 

Μπορεί η ιδέα για ένα Muppet Gatsby να μην πήρε σάρκα και οστά (ακόμα), αλλά νέες εκδοχές του βιβλίου πληθαίνουν. Ο Αμερικανός συγγραφέας Michael Farris Smith, για παράδειγμα, έγραψε το «Nick», ένα μυθιστόρημα που εστιάζει στον αφηγητή της πρωτότυπης ιστορίας, τον Nick Carraway.

Ο Smith εξηγεί ότι ως έφηβος δεν κατάλαβε το βάθος του βιβλίου. Μόνο όταν το ξαναδιάβασε, μετά τα 20 του χρόνια, άρχισε να νιώθει τη δύναμή του. Ο Nick, βετεράνος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, επέστρεψε στην Αμερική μπερδεμένος και αποστασιοποιημένος, κάτι που, σύμφωνα με τον Smith, εξηγεί την ψυχρότητα και την παρατηρητικότητά του στο Gatsby.

Ο καθηγητής William Cain, ειδικός στην αμερικανική λογοτεχνία και καθηγητής στο Wellesley College, επισημαίνει τη σημασία του Nick: ως αφηγητής πρώτου προσώπου, μας φιλτράρει τον Gatsby μέσα από την προσωπική του αμφιθυμία. Με άλλα λόγια, δεν βλέπουμε μόνο τον Gatsby, αλλά βλέπουμε τον Gatsby όπως τον βλέπει ο Nick, με θαυμασμό, αλλά και περιφρόνηση.

Ένα απραγματοποίητο όνειρο

Το εκπαιδευτικό σύστημα, σύμφωνα με τον καθηγητή William Cain, συνέβαλε στην επιφανειακή ανάγνωση του βιβλίου. Και αυτό γιατί εστιάζει πολύ στα σύμβολα – το πράσινο φως, το αυτοκίνητο – αλλά χάνει τη γλωσσική και ψυχολογική πολυπλοκότητα του έργου. 

Το όνειρο που ενσαρκώνει ο Gatsby μοιάζει «μετέωρο» ή απραγματοποίητο. Όσο δυνατή κι αν είναι η φιλοδοξία, η κοινωνική ανισότητα – τα αόρατα αλλά απόλυτα υπαρκτά ταξικά όρια – καθιστούν την επιτυχία άπιαστη. Το μήνυμα του συγγραφέα είναι σκληρό: Πολλοί θυσιάζουν τα πάντα για ένα όνειρο που δεν ήταν ποτέ εφικτό.

Το νεοεκδοθέν μυθιστόρημα της Jane Crowther, «Gatsby», επικαιροποιεί την πλοκή στον 21ο αιώνα και αντιστρέφει τα φύλα για να παρουσιάσει έναν θηλυκό Jay Gatsby και έναν αρσενικό Danny Buchanan. Επίσης, αξίζει να θυμόμαστε ότι τα πνευματικά δικαιώματα δεν είχαν ποτέ καμία σχέση με τον αντίκτυπο των λέξεων που διέπουν.

Το έργο έχει και άλλες σκοτεινές πλευρές: η ρατσιστική γλώσσα και η περιορισμένη απεικόνιση των γυναικείων χαρακτήρων. Ίσως τελικά η πιο μεγάλη δύναμη του «The Great Gatsby» να είναι η ικανότητά του να αλλάζει μαζί μας. Όπως λέει ο Smith: «Είναι ένα μυθιστόρημα που θα εξελίσσεται πάντα στο μυαλό μου και θα αλλάζει πάντα με βάση το ποιος είμαι. Αυτό κάνουν τα μεγάλα έργα». 

Η ζωή του Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ

Η ζωή του συγγραφέα είναι ένα τραγικό παράδειγμα των δύο όψεων του αμερικανικού ονείρου: οι χαρές του έρωτα, του πλούτου και της επιτυχίας και η τραγωδία που είναι συνυφασμένη με τις ακρότητες και την αποτυχία. 

Γεννημένος το 1896 στο Σαιντ Πωλ της Μινεσότα σε καθολική και ευκατάστατη οικογένεια, άρχισε να γράφει από πολύ νωρίς. Όταν οι ΗΠΑ μπαίνουν στον πόλεμο το 1917 κατατάσσεται στο στρατό, υπηρετώντας τη διετή θητεία του στην Αμερική, και γνωρίζει τη Ζέλντα Σέαρ, η οποία αρνείται να τον παντρευτεί λόγω έλλειψης χρημάτων. Το 1920 όμως κυκλοφορεί το πρώτο του μυθιστόρημα («This Side of Paradise») που θα σημειώσει μεγάλη επιτυχία. Ο γάμος του με τη Ζέλντα γίνεται αμέσως. 

Ο Φιτζέραλντ, επαγγελματίας πλέον συγγραφέας, συνεργάζεται και με διάφορα περιοδικά, συνεργασία που θα ήταν επικερδής αν οι δαπάνες του ζεύγους δεν ήταν αυξημένες εξαιτίας της πολυτελούς ζωής τους. Το δεύτερο μυθιστόρημα του Φιτζέραλντ, «The Beautiful and the Damned», περιγράφει ακριβώς ένα ζευγάρι που ζει μες στην τρυφηλότητα και στον ηδονισμό. Λίγο μετά τη γέννηση του μοναδικού τους παιδιού θα κυκλοφορήσει το σπουδαιότερο μυθιστόρημά του, «The Great Gatsby». 

Η σπάταλη ζωή, οι συνεχείς μετακινήσεις (ταξίδευαν από πόλη σε πόλη της Ευρώπης και διέμειναν σε οκτώ πολιτείες των ΗΠΑ), καθώς και η θυελλώδης σχέση των Φιτζέραλντ επιβάρυναν την υγεία και των δύο: ο Φιτζέραλντ αντιμετώπιζε ολοένα σοβαρότερο πρόβλημα αλκοολισμού και η Ζέλντα, μετά από αρκετούς νευρικούς κλονισμούς, διεγνώσθη εντέλει ότι πάσχει από σχιζοφρένεια.

Ωστόσο, ο Φιτζέραλντ κατόρθωσε να τελειώσει και να εκδώσει το 1934 το τέταρτο μυθιστόρημά του, «Tender Is the Night», που βρίθει αυτοβιογραφικών στοιχείων. Eίναι και αυτό χρονικό μιας αποτυχίας ή πολλαπλών αποτυχιών. Ο Φιτζέραλντ πέθανε το 1940, ήταν 44 χρόνων, από καρδιακή προσβολή. Μολονότι στον καιρό του ήταν κυρίως γνωστός ως εκκεντρικός μέθυσος και ενσαρκωτής των υπερβολών και ακροτήτων που χαρακτήριζαν την εποχή της τζαζ, η αποτύπωση αυτής της εποχής στα έργα του και το αναμφισβήτητο ταλέντο του του χαρίζουν σήμερα επάξια μια ξεχωριστή θέση στο πάνθεον των μεγάλων συγγραφέων.

Πηγή: skai.gr

Διαβάστε τις Ειδήσεις σήμερα και ενημερωθείτε για τα πρόσφατα νέα.
Ακολουθήστε το Skai.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.