Κρήτη: Η ιστορία της μαντινάδας

Του Νικόλα Μπάρδη

Πριν καλά – καλά μεσημεριάσει, οι άντρες του χωριού συγκεντρώνονταν στο γραφικό καφενείο κάτω από τον αιωνόβιο πλάτανο, έπιναν ρακές και τσιμπούσαν ντάκο, συζητώντας τα νέα της ημέρας τους. Κι εκεί, μέσα στο κέφι και την κουβέντα, άρχισαν να ξεπηδούν και οι μαντινάδες, που τόσο αβίαστα έβγαιναν από μέσα τους, όπως το γάργαρο νερό από τις βρύσες του Ψηλορείτη. Οι στίχοι μπορεί να είναι σύντομοι, μα πάντα διηγούνται μια ιστορία, και περικλείουν μέσα τους το απόσταγμα της ίδιας της ζωής.

Έτσι όπως ακριβώς τη βιώνουν οι άνθρωποι. Οι λέξεις έρχονται να δέσουν η μία με την άλλη, κι έπειτα έρχεται και η μελωδία να τους δώσει άλλη αξία και βαρύτητα. Πρόκειται για μία παράδοση που βρίσκεται στο DNA των Κρητικών και περνάει αγόγγυστα από τη μία γενιά στην άλλη, από τους γηραιότερους στα μικρά παιδιά, φτάνοντας μέχρι και τις μέρες μας.

Η λέξη «μαντινάδα» θεωρείται εξελληνισμένος τύπος του ενετικού “mantinada”, που είναι ταυτόσημο με το ιταλικό “mattinata” και σημαίνει «τραγούδι του πρωινού» ή «πρωινό τραγούδι» (απ’ την Ιταλική λέξη “il mattino”). Το ύφος αυτό λαϊκής έκφρασης θεωρείται πως εισήχθη και έγινε δημοφιλές ήδη από την περίοδο της Ενετοκρατίας, λόγω ιταλικών επιρροών. Τα ποιήματα αυτά ήταν γνωστά και ως «Ερωτοπαίγνια» ή «Καταλόγια». Ωστόσο, και στην ελληνική αρχαιότητα παρατηρούνται τέτοια άσματα, του αρχαίου «κώμου» των υπερεύθυμων που κατά ομάδες μετά από γλέντι (ευωχία) περιερχόμενοι τους δρόμους τραγουδούσαν τα αισθήματά τους κάτω από τα παράθυρα των εκλεκτών τους προσώπων. Στις μέρες μας οι μαντινάδες τραγουδιούνται κυρίως σε γάμους, βαφτίσεις, και εύθυμες συγκεντρώσεις, όπως γλέντια και χοροί, καθώς επίσης και σε καντάδες.

Η μαντινάδα, γνωστή και ως πατινάδα ή κοτσάκι, είναι ένα ποίημα που αποτελείται από δύο μόλις στίχους, συνήθως δεκαπεντασύλλαβους, σε ομοιοκαταληξία ή και τέσσερα ημιστίχια που δεν ομοιοκαταληκτούν απαραίτητα. Αποτελεί μέσο αυθόρμητης λαϊκής έκφρασης σε αρκετά μέρη της Ελλάδας, κυρίως όμως ως κατηγορία του νησιώτικου ελληνικού τραγουδιού στην Κρήτη, που είναι ξακουστή για τις μαντινάδες της. Αυτό το είδος της έμμετρης λαϊκής έκφρασης στις Κυκλάδες, και συγκεκριμένα στην Απείρανθο της Νάξου, λέγεται «κοτσάκι». Αντίστοιχα ονόματα αυτού του είδους είναι επίσης τα λιανοτράγουδα, οι ρίμες, οι παρόλες τα «στιχάκια» ή τα «δίστιχα» άλλων περιοχών της χώρας μας.

Όσον αφορά τις κρητικές μαντινάδες, διακρίνονται για την ιδιάζουσα έκφραση, το μεστό τους ύφος και αντανακλούν τα αισθήματα, την σκέψη και τη ζωή του κρητικού λαού. Αντλούν τη θεματολογία τους από ποικίλους τομείς και ανάλογα διακρίνονται σε σκωπτικές μαντινάδες, ερωτικές, ευκαιριακές ή και φιλοσοφικές.

Είτε ως φιλοσοφία, είτε εκφράζοντας έρωτες και παράπονα, η μαντινάδα επί αιώνες συνοδεύει τους Κρητικούς σε όλες τους τις στιγμές και στις εκδηλώσεις της καθημερινής ζωής, σε σημείο που όσοι δεν είναι από την Κρήτη την θεωρούν αποκλειστικά κρητική ποιητική δημιουργία.
 

Διαβάστε τις Ειδήσεις σήμερα και ενημερωθείτε για τα πρόσφατα νέα.
Ακολουθήστε το Skai.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.