Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ: Μετανάστης για «Δύο Τρία Χρόνια»

Το 1960 υπογράφεται η συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Γερμανίας που οδηγεί σχεδόν 600.000 Έλληνες να μεταναστεύσουν και να ζήσουν ως φιλοξενούμενοι εργάτες (“Gastarbeiter”) στα εργοστάσια της Γερμανίας. Ο Τεό, η Αγλαΐα και η Βάσω, απόγονοι της πρώτης γενιάς μεταναστών και πρωταγωνιστές του ντοκιμαντέρ «Δύο Τρία Χρόνια», μέσα από τη ζωή τους φωτίζουν τις αντανακλάσεις των δύο πολιτισμών.

«Στον χώρο της δουλειάς μου είχαν ξεχωρίσει στα μάτια μου τα παιδιά που είχαν γεννηθεί ή μεγαλώσει στη Γερμανία. Είχαν άλλη μεθοδικότητα, άλλη πίστη στον εαυτό τους. Αυτό μου κίνησε το ενδιαφέρον να ασχοληθώ με τη δεύτερη γενιά και να διερευνήσω τον δύσκολο τρόπο με τον οποίο μεγάλωσαν αυτοί οι άνθρωποι», παρατηρεί η σκηνοθέτιδα του ντοκιμαντέρ, Λυδία Κώνστα. Από μωρά, από τριών χρονών, έμειναν μόνοι στο σπίτι, ενώ άλλοι είχαν μείνει σε κάποιο ελληνικό χωριό και μια μέρα ξύπνησαν και ήταν στη Γερμανία και έπρεπε να μάθουν τη γλώσσα. «Μια τεράστια σύγκρουση ανάμεσα στο κλειστό περιβάλλον της ελληνικής κοινότητας, που φοβόταν μη χάσει την ταυτότητά της, και τη Γερμανία, που τότε αναπτυσσόταν ραγδαία. Με κάποιον τρόπο συνταιριάχθηκαν οι δύο πολιτισμοί και, μέσα από αυτές τις πιέσεις και τις απαιτήσεις, το μειονέκτημά τους έγινε πλεονέκτημα», εξηγεί η σκηνοθέτιδα.

Ο Τεό Βότσος, μεταφραστής λογοτεχνίας και κριτικός κινηματογράφου, μεγάλωσε μεν με κυρίαρχο το ελληνικό στοιχείο, αλλά έγινε πολίτης του κόσμου. «Δεν είμαι Γερμανός ούτε Έλληνας, είμαι κάτι άλλο», λέει χαρακτηριστικά στην ταινία. Η Αγλαΐα Μπλιούμη το ονομάζει «υβρίδιο» και περιγράφει γλαφυρά τα παιδικά της χρόνια και τη γυναικεία μετανάστευση, που ήταν μια διαφυγή από τον εναγκαλισμό της επαρχίας, στο βιβλίο της «Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα». H Βασιλική Γέργου προσπαθεί να φέρει την ελληνική μουσική στη Γερμανία και μιλά για την ψευδαίσθηση της επιστροφής στην πατρίδα: «Έχει πολύ ενδιαφέρον ότι το όνειρο της επιστροφής δεν έφυγε ποτέ από τους μετανάστες της πρώτης γενιάς, που το εκπλήρωσαν μετά τη σύνταξη. Δεν ήταν δύο ή τρία χρόνια που έμειναν τελικά στη Γερμανία, όπως έλεγαν στην αρχή. Η ταινία δείχνει αυτό το βαθιά υπαρξιακό, ότι όλοι ζούμε με ψευδαισθήσεις», τονίζει η Κώνστα. Το «Στα ξένα είμαι Έλληνας και στην Ελλάδα ξένος» επιβεβαιώνεται αρκετά στην ταινία, αλλά πλέον παίρνει και άλλη μορφή. Το ντοκιμαντέρ ταξιδεύει μέχρι και τις νεότερες γενιές Ελλήνων μεταναστών στη Γερμανία που προσαρμόζονται περισσότερο, δεν χάνουν τις ρίζες τους, αλλά νιώθουν μάλλον περισσότερο Ευρωπαίοι στο τέλος της ημέρας.

“Lost Yannina: A Topography of Jewish Memory”

Πώς σχεδιάζονται οι χάρτες; Πού βρίσκονται τα σημάδια της ζωής των άσημων Εβραίων των Ιωαννίνων; Ταπεινά και άγνωστα μνημεία μιας καθημερινότητας που έληξε μεμιάς για πάντα. Το Lost Yiannina είναι το πρώτο ντοκιμαντέρ που μιλάει για αυτή τη σχέση ανάμεσα στον χώρο και τη μνήμη των Εβραίων αυτής της πόλης, με μαρτυρίες και έρευνα δεκαπέντε ετών. «Σε μια πόλη που έχει ένα ξεχωριστό εβραϊκό παρελθόν, μέσα από τις διαδρομές, χαρτογραφήσαμε τη μνήμη των ανθρώπων της. Το αντικείμενο του ντοκιμαντέρ μας δεν είναι στενά ιστορικό. Είναι ένα είδος μνημονικής τοπογραφίας», επισημαίνει μιλώντας στην Deutsche Welle η Εσθήρ Σολομών, επιστημονική υπεύθυνη του έργου. Ακόμα και αν πλέον στην ίδια την κοινότητα δεν ζούν πάνω από 50 άνθρωποι, υπάρχει ένας σημαντικός αριθμός που συνδέεται με αυτή την πόλη και την κοινότητά της – απόγονοι των επιζώντων, που μετανάστευσαν σε άλλους τόπους, στην Αθήνα, στο Ισραήλ, αλλά κυρίως στις ΗΠΑ. «Είναι μια ιστοριογράφηση της εποχής, στην οποία έχουμε αλλάξει κι εμείς οι ίδιοι. Οι περισσότεροι άνθρωποι μας έχουν “αφήσει”, από αυτούς που μας έχουν πει τις ιστορίες τους, και το ντοκιμαντέρ αποκτά πλέον άλλη αξία», τονίζει ο σκηνοθέτης του, Νίκος Χρυσικάκης.

Στο ντοκιμαντέρ περιγράφεται η ειρηνική συνύπαρξη των Ρωμανιωτών με τους Χριστιανούς στην πόλη των Ιωαννίνων, οι οικογενειακές στιγμές, οι εβραϊκές γιορτές, το εμπόριο, πριν διακοπούν απότομα από τον πόλεμο και τον βίαιο εκτοπισμό των 1.850 Ρωμανιωτών στις 25 Μαρτίου 1944 σε ναζιστικά στρατόπεδα. «Τέτοιες εικόνες ούτε στην Κόλαση του Δάντη. Έγκυες γυναίκες με τα μωρά αγκαλιά, γέροι με παντόφλες», περιγράφει με πόνο στο ντοκιμαντέρ η Στέλλα Κοέν. «Οι χωροφύλακες ήξεραν, αυτοί μας πρόδωσαν», λέει χαρακτηριστικά. Η ίδια, όταν γύρισε στα Ιωάννινα, εκδιώχθηκε από το σπίτι της με τον χειρότερο τρόπο. «Με έναν γιατρό λιγότερο η Ελλάδα δεν παθαίνει τίποτα, αλλά είναι ντροπή να εκτελεστεί ένας γιατρός χωρίς να περάσει από δικαστήριο», αναφώνησε ο Ερρίκος Λεβής κι έτσι γλίτωσε την εκτέλεσή του από τους Ναζί. Συγκλονίζει επίσης η μαρτυρία του Γιεσουά Μάτσα στην αυστριακή τηλεόραση τη δεκαετία του 1980, όταν στο πρόσωπο του τότε προέδρου της Αυστρίας, Κουρτ Βάλντχαϊμ, ανακάλυψε τον βασανιστή του.

«Ακόμα και ένας οδοδείκτης μπορεί να γίνει μνημονικός τόπος, ένα κτήριο, αλλά ακόμα και μια πολυκατοικία στη θέση του παλιού σπιτιού ή το σημερινό μαγαζί στη θέση ενός μαγαζιού. Το Ιτσκαλέ, ο χώρος της Ακρόπολης, του οθωμανικού κάστρου της πόλης που αποτελεί ένα από τα πλέον τουριστικά σημεία των σύγχρονων Ιωαννίνων, είχε εντελώς αποσιωπηθεί ως τόπος συγκέντρωσης των Εβραίων της πόλης για τα ναζιστικά στρατόπεδα. Στα υπόγεια της Ζωσιμαίας Σχολής, του αρχιτεκτονικού κοσμήματος της πόλης των Ιωαννίνων, πολλοί Εβραίοι κρατήθηκαν, βασανίστηκαν ή εκτοπίστηκαν προς διάφορα στρατόπεδα συγκέντρωσης», αναφέρει η Σολομών. Αυτή η καταγραφή αποκτά μια διαφορετική σημασία την ώρα που τα ανθρώπινα δικαιώματα βρίσκονται σε ένα σημείο μεγάλης καμπής που με δυσκολία θα φανταζόμασταν λίγα χρόνια πριν. «Ακόμα, επικρατεί και μια ακραία και άδικη ταύτιση του παρόντος με το παρελθόν, με τρόπο που οι αναλογίες αδικούν τα θύματα του παρελθόντος», λέει η Σολομών. Η ταινία προβλήθηκε στο πλαίσιο της επετείου των 80 χρόνων από την απελευθέρωση του Άουσβιτς με την αφηγηματική τεχνική του περιπάτου, ο οποίος προσκαλεί τον θεατή να διαβεί τους χώρους της μνήμης.

Διαβάστε τις Ειδήσεις σήμερα και ενημερωθείτε για τα πρόσφατα νέα.
Ακολουθήστε το Skai.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.